Σκηνικό κρίσης με το Καστελλόριζο

Χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου στα μέτρα της προσπαθεί να επιβάλει η Τουρκία

Του Σταυρου Λυγερου

Η μάλλον μεγάλης κλίμακας τουρκο-αιγυπτιακή ναυτική άσκηση που πραγματοποιήθηκε αυτή την εβδομάδα στην Ανατολική Μεσόγειο προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή εκ των πραγμάτων διασυνδέεται με το κρίσιμο ζήτημα των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) στην ίδια περιοχή και βεβαίως με την εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Οι Τούρκοι άδραξαν την ευκαιρία της κοινής άσκησης με την Αίγυπτο για να αμφισβητήσουν τα ελληνικά δικαιώματα στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ρόδου και Καστελλόριζου. Στην πραγματικότητα, επαναφέρουν στο προσκήνιο την αμφισβήτησή τους για τα δικαιώματα του Καστελλόριζου ως τμήματος της ελληνικής επικράτειας. Τα δικαιώματα αυτά έχουν κρίσιμη σημασία, επειδή ουσιαστικά διαμορφώνουν τον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου αναφορικά με τον έλεγχο του εναερίου χώρου, αλλά κυρίως στο επίπεδο της ΑΟΖ.

Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να ορίζει ΑΟΖ εύρους μέχρι και 200 μιλίων. Η ΑΟΖ υπερκαλύπτει την υφαλοκρηπίδα γιατί, εκτός από το δικαίωμα εξόρυξης υδρογονανθράκων από τον βυθό, περιλαμβάνει και το δικαίωμα αλιείας. Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία, αν και δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, έχει οριοθετήσει τη δική της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα με βάση την προβλεπόμενη αρχή της μέσης γραμμής. Εχει αποδεχθεί, δηλαδή, τον κανόνα.

Συμφωνίες

Επί προεδρίας Τάσσου Παπαδόπουλου, η Κυπριακή Δημοκρατία δημιούργησε τη δική της ΑΟΖ, συνάπτοντας συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τον Λίβανο. Η Αθήνα δεν ανταποκρίθηκε στο κυπριακό αίτημα να συνάψουν αντίστοιχη συμφωνία για να μην προκαλέσει την αντίδραση της Αγκυρας. Κι αυτό, παρ’ ότι το Διεθνές Δίκαιο την ευνοεί και παρ’ ότι έχουν δημιουργήσει ΑΟΖ 140 παράκτιες χώρες.

Η ύπαρξη του Καστελλόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής (όταν θα δημιουργηθεί) με την κυπριακή ΑΟΖ. Οι δύο αυτές παρεμβάλλονται μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αγκυρα το αμφισβητεί, παρ’ ότι το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι κατοικημένα νησιά, όπως το Καστελλόριζο, έχουν δικαίωμα ΑΟΖ.

Οι Τούρκοι αποφεύγουν να μιλούν για ΑΟΖ. Ισχυρίζονται ότι το Καστελλόριζο δεν έχει υφαλοκρηπίδα και ως εκ τούτου, η θαλάσσια περιοχή νοτίως είναι δική τους υφαλοκρηπίδα! Με βάση αυτόν τον ισχυρισμό, τον Νοέμβριο 2008 προσπάθησαν να δημιουργήσουν τετελεσμένο. Ανακοίνωσαν τη διεξαγωγή υποθαλάσσιων ερευνών νοτίως του Καστελλόριζου, σε περιοχή η οποία, με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, θα ανήκει στην ελληνική ΑΟΖ, όταν αυτή δημιουργηθεί.

Το ναυλωμένο από την Αγκυρα νορβηγικό ερευνητικό σκάφος πήγε στην περιοχή με τη συνοδεία τουρκικής φρεγάτας. Τελικώς, όμως, δεν πραγματοποίησε έρευνες, λόγω των ελληνικών διαβημάτων στην ιδιοκτήτρια εταιρεία. Το ζήτημα, πάντως, παραμένει ανοιχτό. Για την ακρίβεια, είναι ένας κλασικός μηχανισμός πρόκλησης κρίσης, τον οποίο η Τουρκία μπορεί να θέσει σε κίνηση όποτε θελήσει. Δεν χρειάζεται, άλλωστε, να ναυλώσει ξένο σκάφος. Το αντίστοιχο τουρκικό μπορεί να μην έχει αξιόλογες ερευνητικές δυνατότητες, αλλά μπορεί άριστα να προκαλέσει πολιτικό πρόβλημα.

Στις 19 Οκτωβρίου 2008, ο Τούρκος αρχηγός ΓΕΝ Μετίν Ατάτς είχε δηλώσει: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Εξαιτίας των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σ’ ένα δεύτερο Αραβικό Κόλπο. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει».

Συνομιλίες

Με μεγάλη καθυστέρηση, η Αθήνα άρχισε συνομιλίες με την Αίγυπτο και τη Λιβύη για τη σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης των ΑΟΖ, αλλά το κλίμα δεν είναι πια τόσο ευνοϊκό όσο στο παρελθόν. Το Κάιρο δεν αρνείται την αρχή της μέσης γραμμής, αλλά –σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες– δέχεται ισχυρές πιέσεις από τους Τούρκους. Δεν πρόκειται να αποδεχθεί την απαίτησή τους για σύναψη αιγυπτιο-τουρκικής συμφωνίας οριοθέτησης, που θα αγνοεί την ύπαρξη του Καστελλόριζου, αλλά τους αρκεί να τορπιλίσουν τη σύναψη ελληνο-αιγυπτιακής συμφωνίας.

Για να κάνει πιο πειστικές τις απαιτήσεις της, η Αγκυρα στέλνει με αυξημένη συχνότητα τα πολεμικά σκάφη της στην περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, προκειμένου και σ’ αυτό το επίπεδο να κατοχυρώσει την παρεμβολή της. Υπενθυμίζουμε ότι όταν η Λευκωσία ανέθεσε σε διεθνείς εταιρείες την πραγματοποίηση ερευνών για πετρέλαιο ανοιχτά των νότιων ακτών της, οι Τούρκοι αντέδρασαν και με στρατιωτικές παρενοχλήσεις των ερευνητικών σκαφών. Δεν κατάφεραν, όμως, να σταματήσουν τις έρευνες για λογαριασμό της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Σε Αμερικανούς

Η Λευκωσία όχι μόνον κατήγγειλε αυτήν την πρακτική, αλλά και μπλόκαρε το σημαντικό κεφάλαιο για την ενέργεια στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε. Επίσης, εκχώρησε στην αμερικανική εταιρεία Chevron δικαιώματα εκμετάλλευσης μιας θαλάσσιας περιοχής προς την πλευρά του Ισραήλ, που θεωρείται ότι διαθέτει πλούσια κοιτάσματα. Με την κίνησή της αυτή ενέπλεξε στη διένεξη και τις ΗΠΑ.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, πάντως, είναι πολύ πιθανόν η Αγκυρα να αντιδράσει σε όλα αυτά, πραγματοποιώντας έρευνες μεταξύ Ελλάδας - Κύπρου, σε περιοχές που δεν της ανήκουν. Εάν συμβεί αυτό, η πρόκληση θα είναι μεγάλη και τότε, δεν θα αρκούν οι γνωστές υπεκφυγές