Το «όχι» στο Σχέδιο Ατσεσον, η αρχή της ανατροπής του Γεωργίου Παπανδρέου

Η πλέον επεισοδιακή επίσκεψη Ελληνα πρωθυπουργού, που έγραψε όμως τη δική της ιστορία, επειδή ελέχθη το μόνο «όχι» σε Αμερικανό πρόεδρο, ήταν εκείνη του Γεωργίου Παπανδρέου τον Ιούνιο του 1964.

Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Λίντον Τζόνσον και το θέμα που απασχολούσε τότε ήταν οι τουρκικές απειλές για εισβολή στην Κύπρο. Για την επίλυση του προβλήματος ο Αμερικανός πρόεδρος είχε αναθέσει στον Ντιν Ατσεσον, που είχε διατελέσει υπουργός Εξωτερικών, να συντάξει ένα σχέδιο επίλυσης. Η Βικιπαίδεια γράφει σχετικά για το Σχέδιο Ατσεσον:

«Το 1964, μεσουσών των ταραχών μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον αναθέτει στον πρώην υπουργό Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον να μεσολαβήσει για την εξεύρεση λύσης. Ο Ατσεσον καταστρώνει δύο σχέδια, τα οποία όμως τελικά απορρίπτονται από τα εμπλεκόμενα μέρη. Βάση και των δύο σχεδίων ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα έναντι ανταλλαγμάτων προς την Τουρκία. Το πρώτο σχέδιο προέβλεπε παραχώρηση στην Τουρκία της χερσονήσου της Καρπασίας για τη δημιουργία κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης. Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλιζόταν ότι δεν θα χρησιμοποιηθεί η Κύπρος ως εφαλτήριο για επίθεση εναντίον της από τους Ελληνες. Παράλληλα θα παραχωρούνταν προνόμια αυτοδιοίκησης σε ορισμένες περιοχές στους Τουρκοκύπριους. Το σχέδιο αυτό απέρριψε ο Μακάριος, θεωρώντας το διχοτόμηση και εμμένοντας στην άνευ όρων Ενωση, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν πρόθυμος να το συζητήσει.

»Το δεύτερο σχέδιο προέβλεπε απλή εκμίσθωση της Καρπασίας στην Τουρκία και παραχώρηση του Καστελόριζου από την Ελλάδα στην Τουρκία. Και αυτό το σχέδιο το απέρριψε ο Μακάριος, ενώ στη συνέχεια το απέρριψε και η Τουρκία, η οποία συζητούσε μόνο παραχώρηση κυρίαρχης βάσης ως αντάλλαγμα. Το Σχέδιο Ατσεσον έμεινε έτσι στην Ιστορία για άλλους ως μεγάλη χαμένη ευκαιρία για το Κυπριακό, ενώ για άλλους ως πρώτη αποτυχημένη απόπειρα διχοτόμησης της Κύπρου».

Το σχέδιο αυτό θέλησε να το «πουλήσει» ο Λίντον Τζόνσον στην Ελλάδα και ήταν σίγουρος ότι θα εξασφάλιζε τη σύμφωνη γνώμη του Ελληνα πρωθυπουργού. Ηταν τόσο σίγουρος για τη συμφωνία, που είχε καλέσει την ίδια μέρα στο Λευκό Οίκο και τον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ωστόσο αρνήθηκε μια κοινή συνάντηση στο Λευκό Οίκο και έτσι ο Τζόνσον συνάντησε τους δυο πρωθυπουργούς κατ' ιδίαν.

Στη συνάντησή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου -τον οποίο συνόδευε ο Ανδρέας Παπανδρέου ως υπουργός Συντονισμού- ο Τζόνσον αρχικά μίλησε με πολύ θερμά λόγια για την Ελλάδα και τις σχέσεις των ΗΠΑ με τη χώρα μας. Απέτυχε ωστόσο να πείσει τον Γ. Παπανδρέου να αποδεχθεί το σχέδιο και το θερμό κλίμα στο τέλος έγινε ψυχρό.

«Ακούστε με, κύριε Παπανδρέου, μόλις τις προάλλες σταμάτησα μια τουρκική εισβολή στην Κύπρο, είναι καλύτερα να συνομιλείς πριν παρά ύστερα από μια εισβολή», ήταν τα τελευταία λόγια του Λίντον Τζόνσον.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήξερε ότι το όχι που είπε δεν θα έμενε χωρίς επιπτώσεις και φεύγοντας από την Ουάσιγκτον δήλωσε ότι «αυτά οι μεγάλοι δεν τα συγχωρούν. Ηδη άρχισε η αντίστροφη μέτρηση της ανατροπής μου. Τελειώσαμε», προβλέποντας την πτώση του, η οποία ήρθε ακριβώς ένα χρόνο αργότερα με τα Ιουλιανά.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ